Müzik Tabanlı Duyusal Aktivasyon Çözümleri (SAS) Metodunun Serebral Palsili Çocuklardaki Bilişsel Sorunlar Üzerindeki Etkisi

ÖZET

---

Araştırmaların çoğu motor fonksiyonla ilgili yönlere odaklanmış olsa da Serebral Palsi’ye (SP) sıklıkla eşlik eden bilişsel problemleri ele alan çalışmalar son yıllarda giderek artmakta ve bu problemleri de kapsayan daha bütüncül tedavi yaklaşımlarına ihtiyaç duyulduğu vurgulanmaktadır. Bu çalışmanın amacı; SP yönetiminde ihmal edilmemesi gereken bilişsel, dilsel ve davranışsal bozukluklara dikkat çekmek ve yapılandırılmış müzik tabanlı bir işitsel nöroaktivasyon programı olan SAS (Sensory Activation Solutions) metodunun bu bozukluklar üzerindeki etkisini incelemektir. Çalışmamızda; SP tanısı almış ve ek olarak çeşitli bilişsel sorunlar yaşayan 2-8 yaş aralığındaki 33 çocukta (20 erkek, 13 kız) bireye özgü olarak hazırlanan 20, 30 veya 60 dakikalık SAS dinleti programları 14, 21, 24 veya 28 gün boyunca kulak-üstü kulaklık aracılığı ile dinletilmiş, dinleme seanslarında çocuklara herhangi bir kısıtlama ya da ek bir yönerge uygulanmamıştır. SAS metodunun etkileri ön test-son test yöntemi ile değerlendirilmiş, verilerin karşılaştırmalı analizleri IBM SPSS Statistics 27.0 kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Sonuçlarımız SAS Metodu'nun SP’de motor bozuluklara eşlik eden bilişsel problemleri azaltılmada etkili olduğunu ve ana akım tedavi süreçlerini destekleyici bir uygulama olarak kullanılabileceğini düşündürmektedir. Daha güvenilir sonuçlar için, farklı SP türlerini ve bilişsel bozukluk profillerini de kapsayan daha büyük örneklemlerle gerçekleştirilecek randomize-kontrollü çalışmalara ihtiyaç vardır.

GİRİŞ

---

Genel medyan yaygınlığı dünyada 1000 canlı doğumda 2,11 (Oskoui vd., 2013) ülkemizde ise 2-16 yaş çocuklar için 1000 canlı doğumda 4.4 olarak bildirilen (Serdaroğlu ve Cansu, 2006) Serebral Palsi (SP), çocukluk çağındaki fiziksel engelliliğin en yaygın nedenidir. Motor işlev bozukluklarının en görünür problemler olarak öne çıkması nedeniyle doğal olarak, SP tedavisinde de motor rehabilitasyon süreçlerine ağırlık verilmektedir. Ancak, özellikle ebeveynler tarafından motivasyonel sorunlar, öğrenme güçlükleri ve davranış sorunlarının en az motor prıoblemler kadar zorlayıcı olduğu bildirilmektedir (Majnemer vd., 2010). SP ile ilgili araştırmaların çoğu hastalığın motor fonksiyonla ilgili yönlerine odaklanmıştır. Ancak, son yıllarda SP'ye eşlik eden bilişsel problemleri ele alan çalışmalar da giderek artmaktadır (Straub ve Obrzut, 2009 ; Gosling, 2017 ). İlgili literatürde SP'li çocukların yarısından fazlasında öğrenmeyi ve yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen dikkat, bellek ve yönetici işlev eksiklikleri olduğu öne sürülmekte (Di Lieto vd., 2021; Pirila vd., 2011; Laporta-Hoyos vd., 2017; Toomela, 2012), bazı yazarlar, SP’li çocukların önemli bir bölümünde dil bozukluğu bulunduğunu da vurgulamaktadır (Mei vd., 2016). Bu bağlamda, SP'ye eşlik eden motor-dışı bozukluklara ilişkin bilimsel farkındalığın artması ve tedavi ve rehabilitasyonu çok yönlü olarak destekleme potansiyeli olan yeni uygulamaların etkinliğinin değerlendirilmesi büyük bir önem kazanmıştır.

AMAÇ

---

Bu çalışmanın amacı;

• SP ‘ye yönelik değerlendirme, tedavi ve rehabilitasyon süreçlerini yakından ilgilendiren bilişsel, dilsel ve davranışsal bozukluklara dikkat çekmek ve
• Kanıt temelli ana akım terapi ve rehabilitasyon süreçlerini desteklemeye yönelik müzik tabanlı bir işitsel nöroaktivasyon programı olan SAS (Sensory Activation Solutions) Metodu’nun (https://sascentre.com/) bu bozukluklar üzerindeki etkisini değerlendirmektir.

YÖNTEM

---

• Çalışmamızda; SP tanısı almış ve ek olarak çeşitli bilişsel sorunlar yaşayan 2-8 yaş aralığındaki (Ortalama yaş 4.55±1.48) 20’si erkek, 13’ü kız toplam 33 çocukta, SAS programlarının dikkat, konsantrasyon, emosyon, bilişsel beceriler, dil ve konuşma becerileri, sosyal beceriler ve davranış becerileri üzerindeki etkisi ön-son test yöntemi ile incelenmiştir. SP’li çocuklarda bilişsel bozuklukların değerlendirilmesindeki zorluklar çok yönlüdür. Özellikle tüm alt tipleri temsil eden örneklerin değerlendirildiği çalışmaların yetersizliği ve test performansını zorlaştıran bozuklukları olan çocuklarda bilişselliği güvenilir bir şekilde değerlendirmek oldukça güçtür (Stadskleiv K., 2020). Bu nedenle, ön-son değerlendirmeler çocukların ebeveynleri ve takip edildikleri kurum profesyonellerince doldurulan ve ilgili sorun alanlarının tümünü kapsayan SAS Metodu Kategorik Değerlendirme Formu ile 5’li likert ölçeğine göre ve 100 üzerinden belirlenen puanlar üzerinden gerçekleştirilmiştir.
• Gelişimsel ve edinsel nöropsikososyal bozukluklara karşı ana akım terapi ve rehabilitasyon uygulamalarını destekleyici non-invaziv bir uygulama olan SAS Metodu'nda, nöroplastisite ilkelerine uygun ses mühendisliği yöntemleriyle hazırlanan ve kulakları kapatan kaliteli bir stereo kulaklıkla dinlenen programların çeşitli nörogelişimsel bozukluklara yönelik destekleyici etkinliği daha önceki çalışmalarla gösterilmiştir (Sertbaş ve Torun, 2024; Dereyurt ve Torun, 2024; Duran Fırat ve Torun, 2024).
• Bu çalışmada; bireye özgü hazırlanan SAS programları bilişsel ihtiyaçlar doğrultusunda 20 dk/gün x14 gün, 30 dk/gün x 21 gün, 40 dk/gün x 24 gün, 40 dk/gün x 28 gün, 60 dk/gün x 24 gün veya 60 dk/gün x 28 gün boyunca kulak-üstü kulaklık aracılığı ile dinletilmiş, dinleme seanslarında çocuklara herhangi bir kısıtlama ya da ek bir yönerge uygulanmamıştır. Kullanılan program sayısı 1-4 adet (ort. 2.15±1.06), uygulama süresi 1-4 (Ort. 2.00±1.03 ) aydır. Uygulama öncesi ve sonrasına ilişkin verilerin karşılaştırmalı analizleri IBM SPSS Statistics 27.0 kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Değişkenler arasındaki ilişkinin yönünü ve kuvvetini belirlemek için Pearson Korelasyon analizi uygulanmıştır. Ölçeklerin ön test ve son test puanlarının karşılaştırılması için Bağımlı Gruplar t-testi, Tüm analizler %95 güven aralığında gerçekleştirilmiş ve anlamlılık düzeyi olarak p < 0.05 kabul edilmiştir.

BULGULAR

---

• Basıklık ve çarpıklık değerlerine göre, verilerin normal dağılım varsayımının karşıladığı görülmektedir (Tablo 1).

Tablo 1. Ön Test ve Son Teste Göre SAS Metodu Değerlendirme Ölçeği Puanlarının Basıklık ve Çarpıklık Değerleri

• Katılımcıların %60.6'sı (n=20) erkek, %39.4'ü (n=13) kızdır. Yaş ortalamaları 4.55±1.48 olup, yaşlar en küçük 2 ve en büyük 8 arasında değişmektedir. Program sayısı ortalaması 2.15±1.06 olup, en az 1 ve en fazla 4 program olduğu görülmektedir. Program süresi (ay) ortalaması 2.00±1.03 olup, en kısa 1 ay ve en uzun 4 ay olarak tespit edilmiştir (Tablo 2).

Tablo 2. Katılımcılara Ait Demografik Özellikler

• Dikkat, konsantrasyon, duygudurumu, bilişsel, dilsel, sosyal ve davranışsal becerilere ilişkin ön-son test ortalama puanları Şekil 1’de gösterilmiştir.

Şekil 1. Ön Test ve Son Teste Göre SAS Metodu Kategorik Değerlendirme Ölçeği Puanları

• Beceri alanlarına ilişkin ön-son karşılaştırmalarının tümünde uygulama sonrası puan ortalamaları ön test ortalamalarından anlamlı şekilde daha yüksektir (Tablo 3) .

Tablo 3. Ön Test ve Son Teste Göre SAS Metodu Kategorik Değerlendirme Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması

*p<.05 Kullanılan Test: Bağımlı Örneklemler T-Testi

TARTIŞMA ve SONUÇ

---

Hareket fonksiyonlarına ek olarak bilişsel becerileri de sıklıkla etkilyen SP’nin bir motor bozukluktan çok daha fazlasını temsil ettiği ve çeşitli bilişsel, dilsel-iletişimsel, davranışsal ve duyusal-algısal alanlarda ortaya çıkan çok çeşitli bozukluklarla ilişkilendirildiği günümüzde yaygın olarak kabul edilen bir gerçekliktir (Gosling, 2017; Di Lieto vd., 2021. Bu nedenle, bütüncül gelişimi yakından etkileyen ve bazen "görünür" olmayan bu sorunların ilgili profesyoneller ve aileler tarafından tanınarak tedavi ve rehabilitasyon süreçlerinde dikkate alınması gerekmektedir. Bu yöndeki çabaların bir parçası olan çalışmamızda hem SP’ye eşlik eden bilişsel sorunlara dikkat çekmeyi, hem de akustik sinirbilim ilkelerine uygun ses mühendisliği yöntemleriyle yapılandırılan müzik aracılı bir nöroaktivasyon yaklaşımı olan SAS metodunun bu sorunlar üzerindeki etkisini incelemeyi hedefledik.

SP’ye eşlik eden bilişsel, emosyonel ve psikososyal bozukluklara yönelik yenilikçi uygulamalar arasında müzik terapisi (Luizi vd., 2024), at destekli terapiler (Ahn vd., 2020), artırıcı ve alternatif iletişim sistemleri ve bazı çoklu bilişsel müdahaleler bulunmakla birlikte, yakın tarihli sistematik incelemeler konuyla ilgili yeni çalışmalara ihtiyaç olduğuna vurgu yapılmaktadır (Blasco vd., 2023). Araştırmamızın sonuçları SP’li çocuklarda bilişsel, dilsel, emosyonel ve davranışsal sorunları azaltmayı hedefleyerek özel ses mühendisliği teknikleriyle bireye özgü olarak hazırlanan SAS dinleti programlarının etkili olduğunu göstermekte ve yenilikçi yaklaşımlar geliştirme yönündeki araştırma motivasyonunu desteklemektedir.

Beyin mimarisinin yapılandığı gelişim sürecinde -daha anne karnındayken- ortaya çıkan ilk duyusal fonksiyon “işitme”dir. İşitsel algı yetenekleri konuşma, müzik, çevresel sesler gibi akustik uyaranların etkisiyle gelişir. Müzik işlemlerini yürüten beyin ağ sistemleri ve hareket-duygu-algı-dil-konuşma-dikkat-bellek gibi müzik-dışı fonksiyonları yürüten sistemler, birçok ortak sinir devresini kullanır. Beyinle olan güçlü ve yaygın etkileşim özelliğinden dolayı müzikal uyaranlar, bu ortak nöral bağlantılar üzerinden nöroplastisite mekanizmalarını uyarmak ve yönlendirmek için güçlü bir araçtır (Torun, 2018). Yapılandırılmış akustik uyaranlarla ilgili çok sayıdaki çalışma, özellikle binaural vuruşların beyinde birden fazla frekans bandında nöral senkronizasyona yol açarak, dikkat, bellek ve dil gibi bilişsel ve mental becerileri olumlu yönde etkilediğini bildirmektedir (Perez vd., 2020; Garcia vd., 2013; Kim vd., 2024; Omeroglu vd., 2025). SAS programlarının bilişsel ve dilsel beceriler üzerindeki olumlu etkisinin -işitsel işlemle süreçlerinin beyin ağ mimarisindeki dinamik bağlantısal ilişkilerine odaklanan akustik uyaranların indüklediği pozitif nöroplastisite süreçleriyle ilgili olduğu düşünülmektedir.

Sonuç olarak; SAS Metodunun SP’deki motor bozukluklara eşlik eden bilişsel problemlerin azaltılmasında anlamlı bir etkiye sahip olduğu ve ana akım tedavi süreçlerini destekleyici bir uygulama olarak kullanılabileceği öngörülmektedir. Metodun farklı SP türleri ve eşlik eden spesifik bilişsel bozukluklar üzerindeki etkinliğini incelemek için daha büyük örneklemlerle gerçekleştirilecek randomize-kontrollü çalışmalara ihtiyaç vardır.

KAYNAKLAR

Ahn, B., Joung, Y.-S., Kwon, J.-Y., Lee, D. I., Oh, S., Kim, B.-U., Cha, J. Y., Kim, J.-H., Lee, J. Y., Shin, H. Y., & Seo, Y. S. (2021). Effects of equine-assisted activities on attention and quality of life in children with cerebral palsy in a randomized trial: Examining the comorbidity with attention-deficit/hyperactivity disorder. BMC Pediatrics, 21(1), 135.

Blasco, M., García-Galant, M., Berenguer-González, A., et.al.(2023). Interventions with an Impact on Cognitive Functions in Cerebral Palsy: a Systematic Review. Neuropsychol Rev, 33(2):551-577.

Chaieb, L., Wilpert, E.C., Reber, T.P., Fell, J. (2015). Auditory beat stimulation and its effects on cognition and mood States. Front Psychiatry, 12;6:70.

Dereyurt, B., Torun, Ş. (2024) Supportive effect of a non-invasive structured music-based auditory stimulation method on the treatment of children with ADHD. Music and Medicine, 16 (4), 327-328.

Di Lieto, M. C., Pecini, C., Brovedani, P., et.al. (2021). Adaptive Working Memory Training Can Improve Executive Functioning and Visuo-Spatial Skills in Children With Pre-term Spastic Diplegia. Frontiers in Neurology, 11, 601148.

Duran Fırat, D., Torun, Ş. (2024). Music therapy facilitated by music-based sensory activation in autism: A case reportMusic and Medicine,16 (4), 334.

Garcia-Argibay, M., Santed, MA., Reales, J.M. (2013). Efficacy of binaural auditory beats in cognition, anxiety, and pain perception: a meta-analysis. Psychol Res, 83(2):357–372.

Gosling, A. S. (2017). Recent advances in the neuroimaging and neuropsychology of cerebral palsy. Applied Neuropsychology: Child, 6(1), 55–63.

Graham, H.K., Rosenbaum, P., Paneth, N., et.al. (2016). Cerebral palsy. Nat Rev Dis Primers, 7;2:15082.

Kim, J., Kim, H.W., Kovar, J., Lee, Y.S. (2024). Neural consequences of binaural beat stimulation on auditory sentence comprehension: an EEG study. Cereb Cortex, 14;34(1):bhad459.

Laporta-Hoyos, O., Ballester-Plané, J., Leiva, D., et.al (2019). Executive function and general intellectual functioning in dyskinetic cerebral palsy: Comparison with spastic cerebral palsy and typically developing controls. European Journal of Paediatric Neurology, 23(4), 546–559.

Liuzzi, T., Bompard, S., Raponi, M., et. al. (2024) Euterpe music therapy method for children with cerebral palsy. Front Neurol, 10;15:1388712.

Majnemer A, Shevell M, Hall N, Poulin C, Law M. Developmental and functional abilities in children with cerebral palsy as related to pattern and level of motor function. J Child Neurol 2010; 25: 1236–41.

Mei, C., Reilly, S., Reddihough, D., Mensah, F., Pennington, L., & Morgan, A. (2016). Language outcomes of children with cerebral palsy aged 5 years and 6 years: A population-based study. Developmental Medicine & Child Neurology, 58(6), 605–611.

Oskoui, M., Coutinho, F., Dykeman, J., Jetté, N., & Pringsheim, T. (2013). An update on the prevalence of cerebral palsy: A systematic review and meta-analysis. Developmental Medicine & Child Neurology, 55(6), 509–519.

Omeroglu, F.B., Li, Y., Zaloom, V., Curry, J., Marquez, A. (2025) The effects of music mood and binaural beats on academic advertising. Physiol Behav, 1;288:114720.

Perez, H.D.O., Dumas, G., Lehmann, A. (2020). Binaural beats through the auditory pathway: from brainstem to connectivity patterns. Eneuro, 7(2):ENEURO.0232–ENEU19.2020.

Pirila, S., Van Der Meere, J. J., Rantanen, K., Jokiluoma, M., & Eriksson, K. (2011). Executive functions in youth with spastic cerebral palsy. Journal of Child Neurology, 26(7), 817–821.

Serdaroğlu, A., Cansu, A. (2006) Prevalance of cerebral palsy in Turkish children between the ages of 2 and 16 years. Dev Med Child Neurol, 48, 413-416.

Sertbaş G., Torun Ş. (2024). The Effect of a Music-Based Sensory Activation System (SAS) on Self-Perception, Self-Efficacy, and Self-Control Skills in Children. IAMM & ISfAM 2024 Congress. Berlin, Germany, 2024.

Stadskleiv K. Cognitive functioning in children with cerebral palsy. Dev Med Child Neurol. 2020 Mar;62(3):283-289.

Straub, K., & Obrzut, J. E. (2009). Effects of cerebral palsy on neuropsychological function. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 21(2), 153–167.

Toomela, A. (2012). Short-term memory in young adults with spastic diplegic cerebral palsy. Developmental Neuropsychology, 37(4), 317–332.

Torun, Ş. (2020) Müzik terapide aktif yaklaşımlar ve nörokreatif müzik terapi. Torun Ş, editör. Müzik Terapi, Müzik Tıbbı ve Müzik Temelli Diğer Uygulamalar. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.20-30.